Chrześcijaństwo wpisane w kulturę polską

Był jednak czas, że tego wszystkiego nie było. I nie pozdrawiano się wówczas po chrześcijańsku słowami „Szczęść Boże” czy „Pochwalony Jezus Chrystus”. Drogi nie roiły się w niedziele i święta od ludu spieszącego na Mszę św. Nie zbierano się też na majowe nabożeństwa maryjne, ani nie słyszano dźwięków dzwonów kościelnych.
W domach nie śpiewano kolęd.
Nie święcono też pokarmów przed Wielkanocą. Inna wtedy panowała wiara, inne też były zwyczaje i obyczaje.
Polska była wówczas pogańska, przy czym pogaństwo to niewiele miało wspólnego z wierzeniami starożytnych Greków czy Rzymian.
Mitologia Słowian
Wprawdzie nie dysponujemy dostatecznym materiałem, który by w sposób wystarczający ukazywał tamte czasy i wierzenia, niemniej jednak na podstawie krótkich wzmianek kronikarskich (Kronika Thietmara, Kronika Widukinda, Kronika Helmolda, Żywot św. Ottona, Kronika Nestora, relacje Galla Anonima i Mistrza Wincentego) i wykopalisk archeologicznych możemy przynajmniej w części zarysować religijność naszych przodków, a tym samym łatwiej pojąć i zrozumieć wkład misyjnej działalności. Według przekonania Słowian zamieszkujących tereny dzisiejszej Polski świat był pełen istot o charakterze nadziemskim, przy stosunkowo skromnym zakresie działania każdej z nich. Były to demony o postaci człekokształtnej lub zwierzęcej. Poszczególne góry, źródła, jeziora, drzewa, lasy, zwierzęta, ptaki, a zwłaszcza domostwa miały własnego demona. Wzywano ich pomocy w różnych okolicznościach życia lub z bojaźnią unikano ich wpływu. Demony te uważano za istoty naiwne, łatwe do oszukania, które można było zadowolić nieznaczną ofiarką, łyżką strawy itp. Większość z nich miała się wywodzić z dusz przodków zmarłych przedwczesną śmiercią. Nazywano ich topielicami, donikami, rusałkami czy boginkami.
Oprócz wiary w rój drobnych bóstw Słowianie znali także kult bogów decydujących o wielu ważnych sprawach, opiekujących się całą zbiorowością, czyli plemieniem. Przy czym boga plemiennego wyobrażano sobie w postaci ludzkiej, czy może ściślej mówiąc – nadludzkiej. Przypisywano mu bowiem przymioty właściwe człowiekowi, ale w stopniu szczególnie wielkim.
Ogromna więc miała być jego siła, mądrość i przenikliwość. To już nie demon, którego można było oszukać.
Bóg plemienny przewyższał człowieka pod każdym względem.
Bogowie a życie codzienne
Charakterystyczną rzeczą w wierzeniach Słowian było przywiązanie do swych bogów. Stąd każdy inny bóg był bogiem obcym, a nawet wrogim.

Pierwszym księciem polskim, który przyjął chrzest, był Mieszko I. Jak podają zgodnie niemal wszystkie kroniki i roczniki, chrzest księcia Polan odbył się 14 kwietnia 966 r., przy czym poprzedzony był małżeństwem Mieszka z czeską księżniczką Dobrawą – mylnie nazywaną niekiedy Dąbrówką – oraz wieloma przygotowaniami z zakresu katechezy i organizacyjnymi. Można przypuszczać, że wraz z Mieszkiem chrzest przyjęło również najbliższe jego otoczenie: krewni, drużyna wojskowa i pewna część ludności. Należy podkreślić, że władca Polan zdecydował się na chrzest zupełnie dobrowolnie, przyjmując go za pośrednictwem Czechów. Zapewniło to Polsce polityczną niezależność, zagrożoną ze strony cesarstwa niemieckiego, które włączało zwykle kraje misyjne w swoje granice, uzasadniając to koniecznością chrystianizacji tych ziem. Niezależnie od tłumaczenia, dlaczego Mieszko wybrał taką, a nie inną drogę przyjęcia chrztu, faktem jest, że ten akt z 14 kwietnia 966 r. włączył ówczesne państwo polskie do chrześcijańskich narodów Europy, a z Mieszka I uczynił władcę równego innym władcom chrześcijańskim.
Wedle zgodnej opinii historyków bez tego aktu Polski jako suwerennego organizmu państwowego nie dałoby się utrzymać. Co więcej, Polska weszła od tej chwili w krąg kultury zachodniej, uzyskując tym samym prawo do dalszego rozwoju w sensie politycznym, gospodarczym, społecznym, a także kulturowym i duchowym. Przyjęcie chrztu za pośrednictwem Czech również miało swoje znaczenie. Okazuje się, że 3/4 polskiego słownictwa kościelnego pochodzi z języka czeskiego.
Wystarczy tylko wspomnieć takie tytuły, jak: biskup, dziekan, proboszcz, kapłan, pop, przeor, opat, mnich, a także nazwy sprzętu liturgicznego – wszystko to przyniosło ze sobą duchowieństwo czeskie. Polska od chwili chrztu mogła czerpać już nie tylko z dóbr ściśle religijnych, lecz także z bogatego dorobku kultury greckiej i łacińskiej.

Życie społeczne i kulturalne
Następca Mieszka I, jego syn Bolesław Chrobry (992–1025), kontynuował politykę swego ojca. Jej uwieńczenie stanowił zjazd gnieźnieński (spotkanie w Gnieźnie cesarza Ottona III i Bolesława Chrobrego) w roku tysięcznym. Skutki tego zjazdu były dla Polski niezmiernie doniosłe: książę polski został uznany za sprzymierzeńca i współpracownika cesarstwa oraz utworzono w Polsce rodzimą hierarchię kościelną. Za zgodą papieską powołano biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu, a także arcybiskupstwo w Gnieźnie. Tym samym chrzest i erygowanie niezależnej metropolii zrównały Polskę z innymi chrześcijańskimi krajami Europy i związały z zachodnim kręgiem kultury chrześcijańskiej. Do Polski zaczęli więc przybywać duchowni. Powszechna wśród nich znajomość łaciny ułatwiała władcy kontakty międzynarodowe.
Duchowni – głównie zakonnicy – prowadzili kancelarie książęce, organizowali skryptoria i z tzw. cierpliwością benedyktyńską przepisywali księgi.
Znali również tajniki uprawy roli, uczyli melioracji podmokłych terenów, stosowali nowe narzędzia, których wykorzystanie przyczyniało się do rozwoju gospodarki rolnej, górnictwa i metalurgii.
Ogromne zasługi w tym względzie mieli benedyktyni i cystersi. Tu warto wspomnieć sławne klasztory w Lubiążu, Henrykowie, Jemielnicy, Czarnowąsach, Rudach Śląskich czy Krzeszowie.
Trzeba pamiętać, że chrzest Polski nie był aktem jednorazowym. Pogańskie dotychczas plemiona zamieszkujące państwo Polan trzeba było nadal ewangelizować, uczyć prawd wiary i zasad chrześcijańskiej moralności.